بحث جدید و جذاب قرآنی در مورد صفت رحمانیت وارتباط آن با امامت

به شروع بحث میپردازیم.البته این موضوع باید به چند بخش تقسیم شود و در یک مقال مختصر نمی گنجد. و ان شا الله در بخش های مختلف به توضیح بیشتر موضوع خواهیم پرداخت. بحث در مورد لغت رحمن رحمانیت همان طور که میدانید به رحمت و بخشندگی عام خداوند دلالت دارد و صفت رحیمیت خداوند دلالت بر رحمت خاص بر بعضی از بندگان.آیت الله طبا طبایی در جلد یک المیزان ذیل آیه ی بسم الله الرحمن الرحیم درمورد لغت رحمان و لغت رحیم میفرماید:((كلمه (رحمان ) صيغه مبالغه است كه بر كثرت و بسيارى رحمت دلالت مى كند، و كلمه (رحيم ) بر وزن فعيل صفت مشبهه است ، كه ثبات و بقاء و دوام را ميرساند، پس خداى رحمان معنايش خداى كثير الرحمه ، و معناى رحيم خداى دائم الرحمه است ، و بهمين جهت مناسب با كلمه رحمت اين است كه دلالت كند بر رحمت كثيرى كه شامل حال عموم موجودات و انسانها از مؤ منين و كافر مى شود، و به همين معنا در بسيارى از موارد در قرآن استعمال شده ، از آن جمله فرموده : (الرحمن على العرش استوى )، (مصدر رحمت عامه خدا عرش است كه مهيمن بر همه موجودات است ) و نيز فرموده : (قل من كان فى الضلاله فليمدد له الرحمن مدا)، (بگو آن كس كه در ضلالت است بايد خدا او را در ضلالتش مدد برساند) و از اين قبيل موارد ديگر. و نيز بهمين جهت مناسب تر آنست كه كلمه (رحيم ) بر نعمت دائمى ، و رحمت ثابت و باقى او دلالت كند، رحمتى كه تنها بمؤ منين افاضه مى كند، و در عالمى افاضه مى كند كه فنا ناپذير است ، و آن عالم آخرت است ، همچنانكه خدايتعالى فرمود: (و كان بالمؤ منين رحيما)، (خداوند همواره ، به خصوص مؤ منين رحيم بوده است )، و نيز فرموده : (انه بهم رؤ ف رحيم )، (بدرستى كه او به ايشان رئوف و رحيم است )، و آياتى ديگر، و به همين جهت بعضى گفته اند: رحمان عام است ، و شامل مؤ من و كافر مى شود، و رحيم خاص ‍ مؤ منين است ..)) و در كافى و كتاب توحيد، و كتاب معانى ، و تفسير عياشى ، از امام صادق عليه السلام روايت شده كه در حديثى فرمود: اللّه ، اله هر موجود، و رحمان رحم كننده بتمامى مخلوقات خود، و رحيم رحم كننده به خصوص مومنين است . و از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: رحمان اسم خاص است به صفت عام ، و رحيم اسم عام است به صفت خاص . مؤ لف : از بيانيكه ما در سابق داشتيم روشن شد كه چرا رحمان عام است ، و مؤ من و كافر را شامل ميشود، ولى رحيم خاص است ، و تنها شامل حال مؤ من مى گردد، و اما اينكه در حديث بالا فرمود رحمان اسم خاص است به صفت عام ، و رحيم ، اسم عام است به صفت خاص ، گويا مرادش اين باشد كه رحمان هر چند مؤ من و كافر را شامل ميشود، ولى رحمتش خاص دنيا است ، و رحيم هر چند عام است ، و رحمتش هم دنيا را مى گيرد، و هم آخرت را، ولى مخصوص مؤ منين است ، و بعبارتى ديگر رحمان مختص است به افاضه تكوينيه ، كه هم مؤ من را شامل ميشود، و هم كافر را، و رحيم هم افاضه تكوينى را شامل است و هم تشريعى را، كه بابش باب هدايت و سعادت است ، و مختص است به مؤ منين ، براى اينكه ثبات و بقاء مختص به نعمت هائى است كه به مؤ منين افاضه ميشود، همچنانكه فرمود: (و العاقبه للمتقين ). همانطور که مشاهده نمودید رحمت خداوند که عامه و کثیر العوام باشد را با صفت رحمن ذکر میکنند و رحمت خاصه را با صفت رحیم. امامت رحمتی برای همه ی مردم با توجه به آیات قرآن و روایات ائمه و مطالعه ی تاریخ به این نکته بر میخوریم که پیامبران الهی که درود خداند بر همه یآنها باد برای قوم و قبیله های خاصی میامدند و هیچگاه دعوتی جامع و فراگیر نداشتند.به طور مثال حضرت موسی(ع) را میتوان ذکر نمود. این پیامبر بزرگ و الهی طبق آیات قرآن مخاطبش فرعون و قوم بنی اسرائیل بود .در آیه ی 24 سوره طه خداوند به حضر موسی میفرمایند:((اذهب إ لى فرعون إ نه طغى .)) یعنی برو به سمت فرعون که او طغیان کرده است.و باز خداوند در آیه ی 42 و 43 همین سوره میفرمایند:((اذهب اءنت و اءخوك بايتى و لا تنيا فى ذكرى (42) اذهبا إ لى فرعون إ نه طغى (43) -آیات متعدد دیگر که اشاره به این دارد که مخاطب حضرت موسی(ع)قوم خود در برخی موارد فرعون میباشد. القصه با توجه به این بحث هیچ پیغمبری تبلیغش و دعوتش جهانی نبود جز پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) که در این مورد به سوالی برمیخوریم. رحمت خاص بودن پیامبران برای امت ها با توجه به این موضوع که هر پبامبری برای قوم خود بود و مامور به دعوت و تبلیغ به قوم خود بود میتوان این طور نتیجه گرفت که ارسال پیامبران نوعی رحمت خاصی به بعضی از اقوام است.البته نه اینکه پیامبران برای دیگرن مردم نیستند.نه خیر ابدا اینکور نیست.خداوند برای همه ی امت ها دلیل و برهان را به وسیله ی پیامبرانش می ۀورد ولی به صورت خاص و جدا جدا. مثلا خداوند برای نجات قوم بنی اسرائیل حضرت موسی را فرستاد و همین طور حضرت عیسی(ع) را. پیامبران دیگر هم همین گونه بودند و خداوند در قرآن کریم اشاره دارد که هر پیامبری فقط برای قوم خودش بود و شریعت و تبلیغی جهانی نداشت. پیامبر اسلام(ص) رحمت للعالمین در اینجا این پرسش مطرح میشود که با توجه به این ادعا دین و شریعت حضرت رسول(ص) هم باید مربوط به قوم خاص خودشان یعنی اعراب باشد.پس چگونه است که خداوند در قرآن کریم حضرت رسول (ص) را رحمت للعالمین معرفی نموده اند؟ برای پاسخ به این سوال باید به چند مضع مهم دیگر بپردازیم که در ادامه ی مطلب این مضعات مطرح و بررسی خواهد شد. امامت و رحمت عام خداوند بر مردم خداوند در دین مبین اسلام و قرآن کریم مفهوی جهانی و همه گیر امت را برای اولین بار مورد بررسی ئ در مرحله ی اجرایی در آورد.باتوجه به آیات قران و داستان حضرت ابراهیم (ع) در میابیم که حضرت ابراهیم تا سن نود نه سالگی دارای مقام های زیادی بدنه اند ازجمله پیامبر الواعزم بودن و خلیل الله بود نبی و مرسل بودن ایشان.ولی در سن ندو نه سالگی به مقام امامت رسیدند.((و اذ ابتلى ابرهيم ربه بكلمات فاتمهن قال انى جاعلك للناس اماما قال و من ذريتى قال لا ينال عهدى الظالمين(1))) نکته ی جالب و قابل تجه این است که داوند وقتی که حضرت ابراهیم(غ)به مقام امامت میرسداشاره به این موضوع میکند که حضرت ابراهیم(ع) برای همه ی مردم امامت میکند.(للناس اماما).یعنی مقامی که ولایت و برتری بر همه ی مردم را داراست.یعنی حضرت ابراهیم(ع) امام همه است و دیگر برای قوم خود نیست.امامت رحمت عام خداوند بر همه ی مردم را شامل میشود. با توجه به این موضوع و اعتقاد شیعه به اینکه حضرت رسول(ص)نیز امامت داشته اند پس رحمت للعالمین بودن پیامبر کاملا شدنی است . صفت رحمانیت خداوند و ارتباط با حضرت علی (ع)در قرآن ارتباط رحمنیت خداوند با مفهم امامت را کمی دریافتیم حال میخواهیم دلیلی دیگری بر این مدعا بیاوریم. در روایات زیادی از فریقین در مورد اینکه حضرت علی (ع) برای حضرت رسول(ص) مانند حضرت هارون(ع) برای حضرت عیسی (ع) است.(2) با توجه به این موضوع میتوانیمدر آیاتی که حضرت هارون را شرح میدهدنیم نگاهی به حضرت علی (ع) داشته باشیم. زمانی که حضرت موسی(ع)هجرت کردند به کوه طور و حضرت هارون(ع) را در بین قوم بنی اسرائیل جانشین گذاشت قوم بنی اسرائیل به حرف حضرت موسی(ع)بی اعتنایی کرده و حضرت هارون را کنار زدند.حضرت هارون(ع) آنطور که قرآن بیان میکند در آیه ی 90 سوره ی طه میفرماید:((و لقـد قال لهم هرون من قبل يقوم إ نما فتنتم به و إ ن ربكم الرحمن فاتبعونى و اءطيعوا اءمرى (3) - و هـارون قـبـل از آن بـه آنها گفته بود كه اى قوم ! شما به اين وسيله مورد آزمايش قـرار گـرفـتيد، پروردگار شما خداوند رحمان است ، از من پيروى كنيد و اطاعت فرمان من نمائيد.)) اگر نیم نگاهی به حدیث منزلت داشته باشیم درک میکنیم که این ماجرا اشاره به اتفاق صدر اسلام دارد.چرا حضرت هارون اشاره میکند که پروردگار شما رحمن است.آیا اتفاقی است که اطاعت از امامان با رحمانیت خداوند ارتباط دارد؟آیا میشود که خداوند فعلی یا صفتی را اتفاقی در جایی اطلاق کند و به کار ببرد.جواب واضح است خیر.در این قسمت از بحث زیبا ترین و شیرین ترین قسمت ماجرا را شرح خواهیم داد. باتوجه به ماردی که ذکر شده و پی بردیم که رحمانیت خداوند با مفهوم امامت به طور کل و ولایت حضرت علی(ع)به صورت خاص ارتباط دارد جا دراد به چند آیه از سوره ی زیبا و شگفت انگیز الرحمن نگاهی انداخته و از شیرینی این آیات کاممان شیرین تر شودالبته بخاطر بحث وحدت بسیاری از مطالب را سر بسته خواهیم گفت برای اهل فن .ان شا الله بسم الله الرحمن الرحيم الرحمن (1) علم القرءان (2) خلق الانسان (3) علمه البيان (4) الشمس و القمر بحسبان (5) و النجم و الشجر يسجدان (6) و السماء رفعها و وضع الميزان (7) اءلا تطغوا فى الميزان (8) و اءقيموا الوزن بالقسط و لاتخسروا الميزان (9) و الا رض وضعها للا نام (10) فيها فاكهة و النخل ذات الا كمام (11) و الحب ذو العصف و الريحان (12) فبأ ى ءالاء ربكما تكذبان (13) ترجمه : بنام خداوند بخشنده بخشايشگر 1 - خداوند رحمن . 2 - قرآن را تعليم فرمود. 3 - انسان را آفريد. 4 - و به او بيان را تعليم كرد. 5 - خورشيد و ماه بر طبق حساب منظمى مى گردند. 6 - و گياه و درخت براى او سجده مى كن 7 - و آسمان را برافراشت و ميزان و قانون (در آن ) گذاشت . 8 - تا در ميزان طغيان نكنيد (و از مسير عدالت منحرف نشويد). 9 - وزن را بر اساس عدل برپا داريد و در ميزان كم نگذاريد. 10 - و زمين را براى خلايق آفريد. 11 - كه در آن ميوه ها و نخلهاى پرشكوفه است . 12 - و دانـه هـائى كـه هـمـراه بـا سـاقـه و برگى است كه به صورت كاه درمى آيد، و گياهان خوشبو. 13 - پس كدامين نعمتهاى پروردگارتان را تكذيب مى كنيد شما اى گروه انس و جن ؟ در آیه خداوند صفت رحمانیت خود را آورده پس در ادامه باید دنبال اشلره ای به امامت به طور خاص علی (ع).در روایت داریم که امام صادق فرمودند که بیان همان اسم اعظم است که بوسیله ی آن همه چیز دانسته میشود(4).حال این اسم اعظم به چه کسی آموخته شده است و منظور از این لفظ در این آیه چیست؟در حدیثی از امام رضا(ع) آمده که خداوند قرآن را به محمد(ص) آموخت.پرسیده شد خلق الانسان # علمه البیان یعنی چه؟ فرمود :او علی بن ابی طالب (ع)است.(5) بله پیامبر اسلام(ع)همه چیز را برای علی(ع)بیان کرد و آموخت ولی در مقابل با او چه کردند.با اوکه وراث ريالران و صاحب تایل بود.در آیه ی بعد آمده که خورشید ماه در حسابند.در روایت آمده که منظور از خورشید و ماه در این آیه اولی و دمی هستند.(6)که از آنها در روز قیامت حساب خواهد شد.ولی در مقابل چه کسانی؟در آیه ی بعد اشاره دارد.در رایت آمده که منظور از نجم و شچر حضرت علی (ع) و حضرت رسول(ص) میباشند.(7)بله رزی خواهد رسید که باید در مقابل خداوند بر ظلم هایی که بر علی رفته پاسخ داده شد در ادامه ی روایت آمده که از امام رضا (ع)پرسیده شد منظور ازآیه ی والسماء رفعها و وضع المیزان چیست ایشان فرمودند که منظور از سماء رسول خدا(ص) میباشد که خداونداورا به نزد خود بالا برد و منظور از میزان امیرالمونین(ع) میباشد که خداوند او را درمیان خلق خود منصوب کرد..از حضرت پرسیدند الاتطغوا فی المیزان چه معنایی دارد حضرت فرمود:یعنی نا فرماغنی از امام.دوباره پرسیده شد و اقمو الوزن بالقسط به چه معناست؟حضرت پاسخ دادندیعنی امام را با عدالت برپاکنید(اورا یاری کنید).(8) این آیات صریحا با تایل اهل بیت اشاره به این دارد که مسلمانان وظیف دارند که امامت را با عدالت به پا درارند و به یاری امام خود بپردازند. ولیی آیا در صدر اسلام حق او را به او دادند.پس گوشی باز کنید و بشنوید نوای ربتان را که میفرماید فبای آلاء ربکما تکذبان(پس ای (شما دونفر) کدامین نعمت های پرردگاتان را تکذیب میکنید؟) آیا نعمت ولایت را به شما ندادیم؟ آیا نعمت امام را به شما ندادیم؟ ذیل این آیه در روایتی از امام رضا(ع) امده که این آیه خطاب به قاصبان خلافت(اولی و دومی) است. علی(ع) بسیار مظلوم است. ان شاءالله در بخش های بعد آیات دیگر این سوره و سوره های دیگر که اشاره به مظلومیت علی(ع)و ظلم ظالمان به این خاندان شده است را خوهیم آورد. به امید ظهور منجی موعود(عج) خادم المهدی محمود کیایی پی نوشت (1)بقره 124 (2) الشيخ سليمان القندوزي الحنفي، م294ق، ينابيع المودة، ج1، باب6، ص60 و ج1، باب17، ص101 و نيز ن.ک به: ابن‌عساکر الشافعي، تاريخ دمشق، تصحيح و تعليق اعلاء ‌الدين الاعلمي، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ اول، 1997، ج1، ص329 ـ330و.... (3)طه 90 (4)مجمع البیان ج9 ص330 (5)مختصر البصائر،ص57 (6)تفسیر قمی،ج 2 ،ص321 (7)همان (8)همان (9)همان